6830 sayılı İstimlâk Kanununun (Hâkim, takdiri kıymet komisyonu tarafından tayin edilen kıymet ile ehlivukuf heyetinin tayin ettiği kıymet arasında mühim bir nispetsizlik görüldüğü takdirde aynı usuller dairesinde yeni ehlivukuf heyetleri teşkili suretiyle kıymet takdiri yaptırabilir) yolundaki 15 inci maddesinin 6 ncı bendinin uygulanmasında (yaptırabilir) sözünün (yaptırmalıdır) şeklinde anlamak gerekeceğine dair Yargıtay İçtihadı Birleştirme Büyük Genel Kurulu Kararı
Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun 1137-D-/5/711 sayı ve 9/12/1964 günlü ilâmında: 6830 sayılı Kamulaştırma (İstimlâk) Kanununun 15 inci maddesi hükmüne göre değer biçme komisyonunun biçmiş olduğu değerle mahkemenin bilirkişi raporuna göre hükmettiği değer arasında üç katına yakın bir fazlalık bulunduğu, bu farkın önemli bir orantısızlık olduğu, bu gibi durumlarda 6830 sayılı Kamulaştırma Kanununun 15 inci maddesinin VI ncı bendinde yer alan (Hâkim takdiri kıymet komisyonu tarafından tayin edilen kıymet ile ehlivukuf heyetinin tayin ettiği kıymet arasında mühim bir nispetsizlik gördüğü takdirde aynı usuller dairesinde yeni ehlivukuf heyetleri teşkili suretiyle kıymet takdiri yaptırabilir) hükmü gözönünde tutularak yeniden bilirkişi incelemesi yapılmak gerektiği ve sözü edilen bentte yer alan (Kıymet takdiri yaptırabilir) sözünün (Kıymet takdiri yaptırmalıdır) biçiminde anlamanın zorunlu bulunduğu yolunda bir görüş kabul edilmiş olduğu halde; aynı Genel Kurulun 721-D-5/450 sayı ve 14/10/1967 günlü ilâmında: Değer biçme komisyonunun biçmiş olduğu değerle mahkemenin bilirkişi raporuna göre hükmettiği değer arasında dört kat fazlalık bulunmaktaysa da, bu durumun, yeni bir bilirkişi incelemesi için başlı başına bir neden olamıyacağı, Kamulaştırma Kanununun 15 inci maddesinin VI ncı bendinde yer alan hükmün hâkimi yeni bir bilirkişi kurulu incelemesine zorlayıcı bir nitelik taşımadığı, yeniden bilirkişi incelemesine gitmek için (Önemli orantısızlık)tan başka bir nedenin de bulunması gerektiği, aksi düşünce kabul edildiği takdirde sözü edilen VI ncı bentte yer alan (Yaptırılabilir) sözcüğü yerine (Yaptırır) sözcüğünün yer alması zorunlu bulunduğu görüşü benimsenmiş olduğu, bu durumda her iki Hukuk Genel Kurulu ilâmları arasında içtihat uyuşmazlığı bulunduğu Yargıtay Birinci Başkanlığına haber verilmesi üzerine işin içtihadı Birleştirme Büyük Genel Kurulunda görüşülmesi Yargıtay Birinci Başkanlığınca istenmiştir.
İçtihadı Birleştirme Büyük Genel Kurulunda yukarıda sözü edilen ilâmlar ve Daire Başkanının yazılı düşüncesi okunduktan her iki ilâm arasında içtihat uyuşmazlığı bulunduğu oybirliğiyle kararlaştırıldıktan sonra konunun esasına geçildi:
Hukuk Genel Kurulunun her iki ilâmı arasındaki içtihat aykırılığı, 6830 sayılı İstimlâk (Kamulaştırma) Kanununun 122 sayılı Kanunla değiştirilen 15 inci maddesinin VI ncı bendi hükmünün yorumundan doğmaktadır. Sözü edilen bentte aynen (Hâkim, takdiri kıymet komisyonu tarafından tayin edilen kıymet ile ehlivukuf heyetinin tayin ettiği kıymet arasında mühim bir nispetsizlik gördüğü takdirde aynı usuller dairesinde yeni ehlivukuf heyetleri teşkili suretiyle kıymet takdiri yaptırabilir.) denilmektedir. İçtihat uyuşmazlığına yol açan Hukuk Genel Kurulunun her iki ilâmında bilirkişi raporunun eksiksiz olduğu, özellikle İstimlâk Kanununun 11 inci maddesindeki kurallara uygun bulunduğu ve ayrıca değer biçme komisyonunun biçtiği değere göre meydana gelen orantısızlık nedenini de kapsadığı kabul edilmiştir. Bilirkişi raporu İstimlâk Kanununun 11 inci maddesindeki kurallara uygun bulunduğu ve her iki değer biçme arasında meydana gelen orantısızlık nedenini de açıkladığına göre hâkimin yeniden bilirkişi kurulu teşkili suretiyle değer biçmeye zorlanamıyacağı, zira, aksi biçimde davranışın usul hukukunda yer alan (Hâkim bilirkişiye baş vurmağa resen karar verir ve bilirkişi raporunu takdir eder) ilkesine aykırı düşeceği, Kamulaştırma Kanununda bilirkişi müessesesine yer verilmekle sözü edilen genel ilkenin de benimsenmiş olduğu, değer biçme komisyonunun kuruluş tarzı ve idarî safhada görev yapması nedeniyle raporunun bir bilirkişi raporu olarak nitelendirilemiyeceği bu bakımdan iki ayrı bilirkişi raporu arasındaki aykırılığın giderilmesi nedeniyle üçüncü bir inceleme söz konusu olamıyacağı ve nihayet dil bilgisi kurallarına göre madde metninde yer alan (Yaptırabilir) fiilinin (Yaptırmalıdır) şeklinde anlamının da mümkün olamıyacağı yönleri, 14/10/1967 günlü ilâmda yer alan görüşü benimseyen, üyeler tarafından savunulmuşsa da; bu düşünceler, ikinci oturumda meydana gelen çoğunluk tarafından kabul olunmamıştır.
Gerçekten; kanun koyucu, İstimlâk Kanununun 15 inci maddesini 122 sayılı Kanunla değiştirerek sözü edilen bent hükmüne maddede yer verirken Anayasa’nın 38 inci ve İstimlâk Kanununun 3 üncü maddelerinde yer alan (Kamulaştırmada gerçek değerin ödenmesi) ilkesini gözönünde tutmuştur. Kamulaştırmanın gerçek değer karşılığı yapılması zorunludur. Bu nedenle, değer biçme komisyonunun biçtiği değerle bilirkişi kurulunun belli ettiği değer arasında önemli bir orantısızlığın bulunması halinde hâkim gerçeği bulmak amacıyla yeniden bilirkişi incelemesine baş vurmalıdır. Bilirkişi raporunda önemli orantısızlık nedeninin açıklanmış ve gerekçesinin gösterilmiş bulunması, hâkimin yeniden bilirkişi incelemesi yaptırmasına engel olamaz. Önemli orantısızlığın varlığı yeniden bilirkişi incelemesini zorunlu hale getiren başlı başına yeter bir nedendir. Ancak, hiç şüphe yok ki, değer biçme komisyonu raporunda belirtilen değerle bilirkişi raporunda biçilen değer arasında meydana gelen farkın önemli bir orantısızlık sayılıp sayılmayacağını hâkim takdir eder. Fakat, gerekçesi ne olursa olsun, hâkim tarafından önemli orantısızlığın varlığı kabul edildiği takdirde yeniden bilirkişi incelemesi yaptırmak zorunluğu doğar. Orantısızlığın önemli olup olmadığını takdirde hâkim açık isabetsizliğe düşmüş ise bu hal temyiz sebebi olabilir. Bu durumda, İstimlâk Kanununun 15 inci maddesinin VI ncı bendinde yer alan (Kıymet takdiri yaptırabilir) sözünün (Kıymet takdiri yaptırmalıdır) biçiminde anlaşılması ve yorumlanması gerekir. Açıklanan bu gerekçeler karşısında 9/12/1964 günlü Genel Kurul ilâmında yer alan içtihadın doğruluğu kabul edilmiştir.
SONUÇ: Kamulaştırma parasının artırılması veya azaltılması davalarında değer biçme komisyonunun biçtiği değerle mahkemece seçilen bilirkişi kurulunun biçtiği değer arasında önemli orantısızlık bulunduğu takdirde aynı usuller çevresinde yeni bilirkişi kurulları teşkili suretiyle değer biçtirilmesi zorunlu olduğuna ve bu gibi hallerde İstimlâk Kanununun değişik 15 inci maddesinin VI ncı bendinde yer alan (Değer takdiri yaptırabilir) sözünün (Değer takdiri yaptırmalıdır) biçiminde anlaşılması gerektiğine ilk görüşme ve oylamada 2/3 çoğunluk sağlanamadığından 20/1/1969 günü yapılan ikinci toplantıda 2/3 aşan çoğunlukla karar verildi.